کوهمرهٔ سرخی
کوهمرهٔ سرخی منطقه‌ای باستانی در جنوب استان فارس، در شهرستان شیراز است.
ام کوهمره از دوره صفویه در متون تاریخی به ثبت رسیده و ظاهراً اولین بار در روزنامه ملا جلال منجم معاصر شاه عباس اول به کار رفته است. این نام به منطقه‌ای در شمال شهر شیرازاطلاق می‌شود که از شرق به شیراز، از غرب به کازرون و از شمال به فیروزآباد محدود است.
منطقه کوهمره به سه ناحیه تقسیم می‌شود: کوهمره نودان، کوهمره جروق و کوهمره سرخی.
کوهمره سرخی، که امروزه جزو شهرستان شیراز است، سرزمینی است کوهستانی و جنگلی به وسعت حدود سه هزار کیلومتر مربع که آخرین شاخه جنوبی رشته‌کوه‌های زاگرس به شمار می‌رود. بلندترین قله کوهستان کوهمره سرخی کوه دلو است که حدود ۳۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
فرهنگ، گویش و سکنه منطقه کوهمره سرخی
طبق پژوهش‌های عبدالله شهبازی، مردم شناس و صاحب نظر در زمینه ایلات و عشایر جنوب ایران، منطقه نام برده در دوره ساسانی و سده‌های آغازین اسلامی رم دیوان نامیده می‌شده و یکی از پنج رم (ناحیه عشایرنشین) دوره ساسانی بوده‌است.
در کوهمره سرخی طوایف کوه نشین متعددی زندگی می‌کنند مانند: طوایف شش گانه سرخی، طایفه بککی، طایفه سقلمه‌چی و طایفه آرندی. طایفه سقلمه‌چی از طوایف مهاجر لراست ولی بقیه طوایف بسیار کهن بوده و از گویش و فرهنگ متمایزی برخوردارند. قدمت این طوایف به «کردان فارس» دوره ساسانی می‌رسد.
در حال حاضر منطقه کوهمره سرخی از روستاهای متعددی تشکیل شده‌است و با دارا بودن جنگل بلوط از نواحی زیبای گردشگری محسوب می‌شود.
از روستاهای این منطقه میتوان روستای ده سرو، ماصرم (سفلی و علیا)، بندویه، بهاره کراجرا و بکک نام برد که از کهن‌ترین ساکنین منطقه کوهمره سرخی می‌باشند. زیرا قلعه‌های قدیمی در نزدیکی این روستاها به چشم می‌خورد. روستای کراج یکی از روستاهای کوهمره سرخی است که تا به حال سه بار تغییر مکان داده است. ده اول کراج در کنار کوهی به نام مرگوون واقع شده بود این ده از قدمت طولانی برخوردار است. وجود قبرستانهای متعدد و نوع ساختمان های این ده بیاتگر قدمت طولانی این ده است. بعد از مهاجرت ساکنین از آن ده انها به نقطه دیگری مهاجرت کردند که معروف به بابا کریم بود. ساکنین آن ده حدود 15 سال را در آن ناحیه سکونت داشتند و از آن جا به مکان فعلی نقل مکان کردند. (با توجه به حضور طوایف مختلف گویش‌ها نیز متفاوت است ولی گویش استفاده شده ریشه در زبان پهلوی دارد[نیازمند منبع].) از قدیمی‌ترین روستاهای کوهمره سرخی می توان به روستای بندویه اشاره کرد که تا به حال چندین بار نقل مکان کرده است. این روستا که در دامنه کوه بیل واقع شده پس از زلزله دهه 70 یک نقل مکان کوچک کرد اما سالیان دور، این روستا در منطقه ای کوهستانی در ارتفاعات کوه بیل قرار داشت. هنوز آثاری از باقیمانده روستا را میتوان در آنجا مشاهده کرد که در کمال بی توجهی در حال ناپدید شدن است، آثاری چون قبرستان روستا که نشان از قدمت روستا دارد.(طاهر "فرشید" شاهین-روستای بندویه-27-5-2010)
در تقسیمات کشوری، به علت شورش سالهای ۱۳۴۱-۱۳۴۲ عشایر کوهمره سرخی، این منطقه، به دلیل همجواری با شهر فیروزآباد، تجزیه شد و به چند دهستان تقسیم گردید به عکس منطقه کهگیلویه و بویراحمد که به علت شورش فوق و واقع بودن در حاشیه استان فارس به فرمانداری کل و سپس به استان تبدیل گردید. این تقسیم بندی سیاسی پس از انقلاب اسلامی همچنان پابرجا ماند و هم اکنون، کوهمره سرخی صرفاً به یک دهستان اطلاق می‌شود که جزو بخش «ارژن» است. معهذا، هنوز مردم کل منطقه و دهستانهای متعدد آن خود را دارای هویت واحد و اهل «کوهمره سرخی» می‌دانند.
